Dom Mikołaja Kopernika

 Nie ma wątpliwości, że Mikołaj Kopernik urodził się w Toruniu! O wiele trudniej jest określić dokładnie w którym domu, gdyż bogata rodzina Koperników, skoligacona z najważniejszymi rodami patrycjuszowskimi w mieście, miała wówczas kilka nieruchomości, m.in. kamienicę przy ulicy św. Anny (dziś ul. Kopernika 15) oraz w najbardziej reprezentacyjnej części miasta, przy Rynku Staromiejskim 36 (w sąsiedztwie Kamienicy pod Gwiazdą).

W drugim z opisywanych domów, wielokrotnie przebudowywanym i trawionym przez pożary nie zachowały się żadne elementy z XV i XVI wieku. Natomiast pierwsza z kamienic – charakterystyczny dla miast hanzeatyckich tzw. dom-skład – przetrwała od czasów średniowiecza w niewiele zmienionym stanie. Jej mury, układ i zdobienia odzwierciedlają historię miasta i jego mieszkańców, kontakty handlowe i artystyczne Torunia oraz przemiany w mentalności, gustach i sposobie życia torunian, a oryginalne wnętrza i wyposażenie pozwalają przenieść się w epokę Kopernika i poznać życie codzienne bogatej mieszczańskiej rodziny. Wspaniała, bogato zdobiona elewacja frontowa pochodzi z lat dwudziestych XV wieku. Do końca XV wieku przed kamienicą istniało przedproże, którego ślady możemy obserwować na południowej ścianie piwnicy. W czasie prac konserwatorskich, prowadzonych pod koniec 1972 roku, wyburzono XIX-wieczne ściany działowe i przywrócono kamienicy jej dawny układ. Pozwoliło to nie tylko wyeksponować zachowany wystrój poszczególnych wnętrz, ale również umożliwiło pokazanie ich pierwotnej funkcji. W przeszłości dom należał do krakowskiego kupca Mikołaja Kopernika, który przybył do Torunia około 1456 roku i tu ożenił się z należącą do patrycjuszowskiej rodziny Barbarą Watzenrode, wchodząc w ten sposób do elity naszego miasta. 

Przez gotycki portal wchodzimy do Wielkiej Sieni, która spełniała funkcje zarówno handlowe jak i mieszkalne. Do dnia dzisiejszego zachowały się oryginalne elementy konstrukcji i wyposażenia, m.in. strop z 1. połowy XV wieku pokryty nowożytną polichromią, a także kąt kuchenny. Z wysokiej sieni można było zejść do piwnic, wyjść korytarzykiem na dziedziniec, a także schodami udać się do pomieszczeń na wyższych piętrach. Pod koniec XVI wieku wzdłuż ściany południowej zbudowano galeryjkę, na której od spodu zachowała się oryginalna polichromia z tego okresu. Wysoka sień nabrała reprezentacyjnego charakteru. Załatwiano w niej transakcje handlowe. Po stronie zachodniej zbudowano 2 pokoiki. Dolny pełnił funkcję podręcznego pomieszczenia dla kuchni. W XVIII wieku strop, zewnętrzne ściany nadwieszonej izdebki oraz balustradę klatki schodowej pokryto polichromią. 

W izbie za wielką sienią skupiało się życie mieszczańskiej rodziny. W pomieszczeniu tym uwagę przykuwa nie tylko strop brusowy ozdobiony XVIII-wieczną polichromią, ale też bogato zdobiona szafa gotycka z 2 połowy XV wieku oraz inne meble z epoki: zydle i krzesło nożycowe. Z okien izby rozpościera się widok na podwórze kamienicy ograniczone średniowiecznym murem, jednym z niewielu zachowanych w Toruniu, i na towarzyszące kamienicy oficyny. W jednej z nich znajduje się makieta Torunia z ok. 1500 roku. Makiecie towarzyszy spektakl światła–dźwięku, przedstawiający najważniejsze wydarzenia z historii Torunia, perły gotyckiej architektury i układ przestrzenny z 2 połowy XV wieku, a także miejsca związane z Mikołajem Kopernikiem i jego rodziną. 

Do postaci Kopernika nawiązuje również Pracownia Uczonego w prawej górnej izdebce kamienicy, wnętrze z charakterystycznym kominem gruszkowym. Na stole w pracowni rozłożone są księgi z tabelami astronomicznymi oraz reprint rękopisu „De revolutionibus...", dzieła toruńskiego astronoma. W prawym rogu stoi globus Wilhelma Bleau z XVII-wieczną mapą świata, zaś powyżej zawieszony został XVII-wieczny obraz „Uczonego w pracowni", przypisywany Monogramiście IS - artyście wykazującemu w swojej twórczości wpływy młodego Rembrandta oraz Gerarda Dou. Po lewej stronie XVI-wiecznej szafki – ozdobionej interesującą snycerką, przedstawiającą scenę Ostatniej Wieczerzy – umieszczony został mikroskop optyczny z przełomu XVI i XVII wieku, jedno z pierwszych tego typu urządzeń. 

Salon z białym stropem. W związku ze zmianą funkcji wysokiej sieni, życie rodzinne przeniosło się do izby w II trakcie oraz na I piętro tylnego traktu – do tzw. świetlicy, która była pomieszczeniem nieco niższym, a przez to cieplejszym. Z XVI wieku pochodzą: odkrywka polichromii przedstawiająca winorośl oraz wnętrze kominka. Na ścianie południowej, obok drzwi do biur, znajduje się niewysoka wnęka półkoliście sklepiona, zamurowana w XVI wieku (?), w przeszłości wyjście na zewnętrzną klatkę schodową, którą można było zejść na dziedziniec. W XVIII wieku pomieszczenie to gruntownie zmodernizowano. Ściany pokryto klasycystycznymi polichromiami, dawny strop zamalowano białą farbą (?) – stąd nazwa określająca to pomieszczenie. Salon został wyposażony w meble z epoki, ściany ozdobiono XVIII-wiecznymi portretami. W etażerce znajdują się XVII- i XVIII-wieczne starodruki, przyrządy astronomiczne i matematyczne, wśród nich cyrkiel Jana Heweliusza z 1638 roku. 

Fotografie: Muzeum Okręgowe w Toruniu

Informacje organizacyjne dla wycieczek szkolnych: