Park Etnograficzny w Tokarni - Muzeum Wsi Kieleckiej

Muzeum Wsi Kieleckiej to jeden z ciekawszych tego typu obiektów w Polsce - częsty obiekt wypraw szkolnych wycieczek.

W skład Muzeum wchodzą cztery obiekty turystyczne: Park Etnograficzny w Torkani, Dworek Laszczyków w Kielcach, Mauzoleum Martyrologii Wsi Polskich w Michniowie i Zagroda Czernikiewiczów w Bodzentynie.

Muzeum Wsi Kieleckiej należy do największych i najbardziej znanych placówek tego typu w Polsce. Powołano je do życia w 1976 roku, od początku jego zadaniem było gromadzenie, naukowe opracowanie i ochrona najcenniejszych zabytków architektury drewnianej z terenów Kielecczyzny.

Park Etnograficzny, w którym znajdują się stałe ekspozycje budownictwa wiejskiego, małomiasteczkowego i dworskiego, usytuowany jest w Tokarni, około 20 kilometrów od Kielc. Skansen, położony w malowniczym zakolu Czarnej Nidy, liczy aż 65 hektarów, z czego 20 hektarów to przepiękny las, ulubione miejsce przechadzek wielu turystów. Zróżnicowanie terenu skansenu pozwala prezentować zabytkowe budynki w warunkach zbliżonych do naturalnych.

Założenia merytoryczne i naukowe ekspozycji opracował w 1971 roku znakomity etnograf, prof. dr hab. Roman Reinfuss z Pracowni Badania Polskiej Sztuki Ludowej Instytutu Sztuki przy Polskiej Akademii Nauk. Pierwsze prace budowlane w skansenie rozpoczęto w 1976 r., natomiast uroczyste otwarcie i udostępnienie muzeum dla zwiedzających nastąpiło w 1986 roku.

Plan zabudowy Parku Etnograficznego przewiduje gromadzenie i eksponowanie zabytków architektury w kilku zwartych sektorach. Są one reprezentatywne dla etnograficznych subregionów Kielecczyzny, czyli kolejno terenów: Gór Świętokrzyskich, Wyżyny Sandomierskiej, Niecki Nidziańskiej i Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Dodatkowo, w skansenie przewidziano stworzenie repliki małomiasteczkowego rynku, nawiązującego do dziewiętnastowiecznego układu urbanistycznego miejscowości takich jak Daleszyce, Chęciny, Wąchock, Łagów czy Suchedniów. Dla odtworzenia pełnego, wiarygodnego historycznie obrazu życia społeczności wsi i miasteczek, w Muzeum prezentuje się również wysokiej klasy zabytki sakralne, a także małą architekturę tego typu: przydrożne krzyże, kapliczki i figury. W skansenie zobaczyć można także wspaniałe przykłady budownictwa dworsko-folwarcznego. Na podstawie badań archiwalnych i terenowych, odtworzono tu również istotne elementy dawnego środowiska przyrodniczego. Zgodnie z naukowymi ustaleniami przy poszczególnych obiektach zaaranżowane są przydomowe ogródki, a także pola uprawne.

W Parku Etnograficznym w Tokarni lokalizacja zagród, domostw mieszkalnych i zabudowań gospodarczych ma odwzorowywać historyczne układy osadnicze spotykane na Kielecczyźnie – na przykład sektor budownictwa wyżynnego prowadzi zwiedzających „ulicówką”, znaną m.in. z terenów Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. W skansenie znajdują się przykłady budownictwa drewnianego datowane od XVII wieku do pierwszej połowy XX wieku.

W najcenniejszych zabytkach drewnianych przeniesionych do skansenu urządzane są stałe ekspozycje wyposażenia wnętrz, dzięki którym poznać można warunki życia między pierwszą połową XIX wieku do drugą połową XX wieku. Obiekty muzealne wyposażone są w oryginalne sprzęty, meble oraz narzędzia pozyskane w toku etnograficznych badań terenowych. W chałupach można zobaczyć również ekspozycje dotyczące ginących rzemiosł wiejskich – w Tokarni znajdują się m.in. kompletne warsztaty stolarza, kowala, gonciarza, plecionkarza i szewca. Na terenie skansenu podziwiać można również wszystkie spotykane na terenie Kieleczyzny typy wiatraków, a także drewniane młyny wodne budowane na kamiennych podmurówkach.

Wśród tutejszych perełek wymienić trzeba barokowy kościół z Rogowa (1763 r.), modrzewiowy dworek z Suchedniowa, czy dziewiętnastowieczną organistówkę, w której zaaranżowano wnętrze dawnej apteki. Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że muzeum w Tokarni, jako jedyne tego typu w Polsce, może pochwalić się stałą ekspozycją pokazującą w pełni wyposażony gabinet i mieszkanie małomiasteczkowego lekarza z okresu międzywojennego. Wśród ciekawych i stosunkowo niedawno przygotowanych ekspozycji warto też wymienić tę odzwierciedlająca zakład prowincjonalnego fotografa w chałupie z Wąchocka, rozbudowaną aranżację sklepiku małomiasteczkowego z lat 30. XX w., wnętrze domu z Ćmielowa, czy chałupę z Szydłowa (1705 r.), zamieszkiwaną przez rodzinę żydowskiego krawca. Wśród stałych ekspozycji pojawiły się też realizacje przybliżające turystom rzadko pokazywane w skansenach rytuały związane z pochówkiem i śmiercią: wystawę opowiadającą o ludowych zwyczajach pogrzebowych obejrzeć można w chałupie z Kobylnik w sektorze lessowym.

Walory historyczne oraz wartość edukacyjną Parku Etnograficznego w Tokarni wzbogacają też liczne wystawy tematyczne poświęcone kulturze ludowej. Wiele z nich okresowo aranżowanych jest we wnętrzach XVIII-wiecznego spichlerza dworskiego ze Złotej Pińczowskiej.

Skansen ma także do zaoferowania spotkanie z twórczością najwybitniejszych artystów naszego regionu. Na wystawie rzeźb Jana Bernasiewicza z Jaworzni można podziwiać kilkaset prac tego znanego twórcy ludowego. Warto też wspomnieć o istniejącej od 2012 roku w stodole dworskiej z Radkowic ekspozycji składającej się z kilkudziesięciu najciekawszych wozów, bryczek, sań i pojazdów konnych, pochodzących ze znanej w całej Polsce prywatnej kolekcji Jana Wzorka.

W ostatnich latach docelowy plan rozbudowy Parku Etnograficznego w Tokarni uległ znacznej modyfikacji. W latach 2010-2013, w ramach pozyskanych funduszy unijnych, wsparcia Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego (Program Promesa) oraz dzięki funduszom Województwa Świętokrzyskiego, w skansenie pojawiły się 42 zabytkowe obiekty drewniane – w tym wspominane już elementy zabudowy zespołu małomiasteczkowego rynku, XVII-wieczny spichlerz z Rogowa, najstarsza obecnie w Muzeum chałupa z Szydłowa (1705 r.), czy zachowany w całości wraz z urządzeniami, drewniany młyn wodny ze wsi Piasek. Drugi etap rozbudowy Parku Etnograficznego uwzględnił też rozpoczęcie odkładanej od wielu lat realizacji sektora nadwiślańskiego.

Rozbudowie w ostatnim okresie uległa także infrastruktura Muzeum Wsi Kieleckiej.

Muzeum Wsi Kieleckiej organizuje w Tokarni co rok wiele plenerowych imprez folklorystycznych, m.in. „Wytopki Ołowiu”, „Święto Chleba” czy „Świętokrzyski Jarmark Agroturystyczny”. W skansenie istnieje także możliwość zorganizowania imprez komercyjnych: konferencji naukowych, sympozjów ale też ślubów, wesel bądź prywatnych uroczystości rodzinnych (w zabytkowym spichlerzu z Rogowa). Przy Muzeum działa karczma serwująca dania z kuchni regionalnej, a do dyspozycji gości są komfortowe pokoje gościnne w ośmioraku z Rudy Pilczyckiej.

Wszelkie informacje na ten temat można znaleźć na stronie internetowej MWK (www.mwk.com.pl). Na stronie internetowej znaleźć można także wykaz zajęć tematycznych dla grup szkolnych, które muzeum prowadzi w ramach programu lekcji muzealnych. 

Galeria:

Informacje organizacyjne:

Fotografie w artykule zostały dostarczone przez Muzeum