Gniezno jest chyba jednym z najbardziej oczywistych miejsc do odwiedzenia dla każdej wycieczki, której celem jest pokazanie uczniom miejsc, w których powstawała Polska: zapraszamy do Muzeum Początków Państwa Polskiego.

Muzeum powstało w 1973 roku: od tego czasu jest to jedyne w kraju muzeum poświęcone najdawniejszym dziejom naszej państwowości oraz dziejom Gniezna, stołecznego grodu pierwszych polskich władców. Muzeum jest placówką wpisaną do Państwowego Rejestru Muzeów: gromadzi zbiory o wyjątkowym znaczeniu dla narodowego dziedzictwa kulturowego, a co roku odwiedzane jest przez kilkadziesiąt tysięcy osób.

Odwiedzającym Muzeum proponuje 6 wystaw stałych i 2 czasowe, zmieniające się w trybie półrocznym: w 2021 „Archeologia wysp. Wyspy na peryferiach monarchii wczesnopiastowskiej” oraz „Sztukosłowiańskość. Słowiańszczyzna w polskim malarstwie, rysunku i grafice od XIX wieku”).
Dla młodszych zwiedzających przygotowana została Rodzinna Ścieżka Zwiedzania: pełna faktów i ciekawostek z polskiego i europejskiego średniowiecza, prowadzi przez muzealną ekspozycję.  

W ofercie Muzeum są nie tylko działania wystawiennicze, ale także wydawnicze (m.in. seria komiksów „Borka i Sambor), popularyzatorskie (m.in. webinaria i wykłady) oraz edukacyjne.

Podstawę programu edukacyjnego stanowią zajęcia muzealne poświęcone początkom państwa polskiego, pierwszym władcom oraz ówczesnej kulturze i życiu codziennemu. Podczas lekcji i warsztatów wykorzystywane są repliki przedmiotów z epoki. Osobnym blokiem tematycznym są lekcje o historii Gniezna, pokazujące przemiany miasta na tle wydarzeń europejskiego XIX wieku. Zajęcia muzealne prowadzone są w formie stacjonarnej (w Muzeum), wyjazdowej i online.

WYSTAWY STAŁE

• Początki Państwa Polskiego

Pośród ponad 500 eksponatów z całej Polski zobaczyć można m.in. rekonstrukcję drewnianego wału grodu w Gnieźnie z lat 40. X w., zabytki archeologiczne dotyczące wierzeń i życia codziennego
w czasach pierwszych Piastów, księgi, dokumenty, pieczęcie i bulle, elementy wyposażenia średniowiecznych wojów, insygnia władzy biskupiej, detale architektoniczne oraz drobne przedmioty codziennego użytku. Uzupełnieniem wystawy jest przedstawiona na osi czasu genealogia dynastii Piastów i znaczących faktów z historii okresu ich panowania oraz film prezentujący najważniejsze wydarzenia z okresu panowania Mieszka I i Bolesława I Chrobrego, zgodnie z przekazami współczesnych im kronikarzy.

• Piastów malowane dzieje

Obrazy XIX-wiecznych malarzy ukazują postacie i wydarzenia z dziejów dynastii piastowskiej: od jej legendarnych początków aż do ostatniego przedstawiciela na tronie polskim. Ekspozycję otwiera płótno Witolda Pruszkowskiego pt. „Piast” a zamyka portret „Kazimierza Wielkiego” namalowany przez Leopolda Loefflera, doskonale znany z podręczników.

• Sztuka romańska w Polsce

Wystawa prezentuje w jednym miejscu kilkanaście najważniejszych przykładów romańskich detali architektonicznych z całej Polski. W jednym miejscu można zobaczyć tzw. Drzwi Płockie (kopia), których oryginał od wieków znajduje się w Nowogrodzie Wielkim (Rosja), portal i kolumny (kopie) z kościoła Norbertanek w Strzelnie, oryginalny wspornik sklepienny z klasztoru Cystersów w Jędrzejowie czy kropielnicę z Kościelca Kolskiego. Wystawie towarzyszy multimedialna aplikacja na ekranach dotykowych.

• Motywy słowiańskie w sztuce

Artyści przez wieki nawiązywali w swojej twórczości do kultury wczesnośredniowiecznej słowiańszczyzny. Wystawa (rotacyjnie) prezentuje kolejnych twórców i konteksty z muzealnych zbiorów: obecnie (2021 rok) słowiańszczyznę w drzeworytach Stanisława Jakubowskiego z dwóch tek graficznych: „Prasłowiańskie motywy architektoniczne” (1923 r.) i „Bogowie Słowian” (1933 r.).

• Ceramika gnieźnieńska

Na wystawie prezentowane jest kilkaset zabytków, ceramicznych płytek romańskich oraz gotyckich, renesansowych i XIX-wiecznych kafli piecowych pochodzących ze zbiorów Muzeum. Jest to tylko część z kolekcji należącej do jednej z największych tego typu w Europie.

• Gniezno. Stąd do przeszłości

Narracja wystawy zaczyna się od dzisiejszego Gniezna: na osi czasu sygnalizowane są kolejne ważne daty i fakty z dziejów miasta, aż do pradziejów. Towarzyszące opowieści zabytki odnoszą się zarówno do wielkich wydarzeń historycznych, jak i do codziennego życia gnieźnian sprzed lat, dekad, wieków. Zobaczyć można m.in. sztandar z okresu Powstania Wielkopolskiego czy topór katowski z XVI/XVII w. Animacje multimedialne pozwalają dodatkowo prześledzić, jak zmieniał się przez stulecia nie tylko układ ulic, ale również ukształtowanie terenu, na którym znajduje się miasto. Dzięki stereoskopom można z kolei spojrzeć w zupełnie inny sposób na widoki Gniezna z końca XIX i początku XX w.

EDUKACJA

Jednym z celów naszego Muzeum jest popularyzacja przeszłości, a efekty naszych działań rozpowszechniamy w wielu miejscach. Wykorzystujemy do tego Internet, w szczególności media społecznościowe, aplikacje multimedialne, ale korzystamy też z już sprawdzonych, tradycyjnych form – specjalnych wydawnictw książkowych dla dzieci, młodzieży i dorosłych, które cieszą się ogromnym powodzeniem! Podstawę naszego programu edukacyjnego stanowią lekcje muzealne poświęcone narodzinom państwa polskiego, pierwszym władcom oraz ówczesnej kulturze i życiu codziennemu.

TEMATY LEKCJI MUZEALNYCH:

Lekcje muzealne:

• Legendarne początki Polski: opowiedzmy je raz jeszcze, i te bardziej i te mniej znane. Wykorzystując interaktywną animację, stworzymy ich nowe wersje. Kto pierwszy?
• Jak żyli ludzie 1000 lat temu? byli od nas zdecydowanie zaradniejsi, a przedmioty, którymi się otaczali i posługiwali wykonywali samodzielnie. Weźmiemy je do rąk i zastanowimy się: do czego służyły?
• Jak powstawało państwo polskie? Każdy podręcznik opowiada o tym, przybliżając najważniejsze postacie i wydarzenia. My zaskoczymy Was ciekawostkami, których nie znajdziecie w żadnym szkolnym skrypcie! 
• Jak dawniej wojowano? We wczesnym średniowieczu bitwy i wojny były codziennością naszych przodków. Wspólnie skompletujemy uzbrojenie woja i nauczymy się kilku zręcznościowych sztuczek. 
• Gniezno w XIX wieku w opowieści pełnej nietuzinkowych postaci i pełnych emocji wydarzeń, pełna starych fotografii, przedmiotów z epoki, anegdot o życiu codziennym mieszkańców oraz, wplecionych w narrację, elementów gwary poznańskiej i gnieźnieńskiej. 

Warsztaty muzealne:

• Zrób błyskotkę dla Dobrawy.
  Słowianie doceniali ozdoby. Kobiety nosiły kabłączki skroniowe i zausznice, mężczyźni – naszyjniki i pierścienie. Wykonamy bransoletkę z paciorków, stosując prostą technikę nawlekania na drucik, znaną już ponad 1000 lat temu. Warsztat nie tylko dla dziewczyn!
• Zrób płytkę na dwór Chrobrego
  Tylko pozornie może się nam wydawać, że Słowianie nie dbali o dekorację wnętrz. A jednak! Ściany i podłogi romańskich budowli pokryte były zdobionymi płytkami ceramicznymi. O technikach ich wyrobu opowiemy przy okazji wykonywania jednej z nich.
• Napisz kronikę Krzywoustemu
  Pisanie i czytanie nie było mocną stroną naszych przodków, a i pierwsi władcy mieli z nimi problemy. Podczas warsztatu opowiemy, komu zawdzięczamy pierwsze księgi i pokażemy, czym się one wyróżniały. Nie zabraknie też krótkiego ćwiczenia z użyciem piórka i pergaminu.
• Zrób sakiewkę dla Szczodrego
  O znaczeniu władcy decydowała m.in. jego hojność. Jak sobie radził z monetami, skoro wczesnośredniowieczne ubrania zwykle nie miały kieszeni? Przywiązywał do spodni mieszek, czyli sakiewkę uszytą ze skóry. Wykonamy ją z pomocą prostego ściegu „za igłą”.

Fotografie: Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie

Informacje organizacyjne dla wycieczek szkolnych: