Muzeum w Tykocinie zostało utworzone 1 listopada 1976 r. Siedzibą Muzeum są budynki pozostałe po miejscowej gminie żydowskiej: zachowana XVII-wieczna Wielka Synagoga i Wielki Bejt Midrasz odbudowany od podstaw po zniszczeniach wojennych. Główne kolekcje Muzeum w Tykocinie, obrazujące historię i kulturę miasta i jego okolicy, powstawały w latach 70., 80. i 90. XX w..

Wśród nich wyróżniają się szczególnie: kolekcja judaistyczna, zbiory zabytków aptekarstwa (wyposażenie dawnych prowincjonalnych aptek i archiwalia aptekarskie), zbiory wyposażenia domów od końca XIX w. do II wojny światowej, kolekcja archiwów rodzinnych, dokumentująca dzieje kilku tykocińskich rodzin. Zbiory Muzeum w Tykocinie, dotyczące przeszłości i kultury Tykocina, liczą obecnie ponad 4000 eksponatów. Muzeum w Tykocinie od samego początku istnienia wyróżniało się bardzo aktywną działalnością oświatową i popularyzatorską skierowaną zarówno do miejscowego społeczeństwa, jak i do publiczności z większych ośrodków, przede wszystkim Białegostoku i innych miast. Lekcje muzealne, odczyty, prelekcje, wieczory poezji, spektakle i koncerty gromadzą liczne grono odbiorców. W latach 90. rozpoczęto cykl wykładów związanych tematycznie i czasowo ze świętami żydowskimi. Interesującym doświadczeniem pracy oświatowej stała się działalność teatralna, wykorzystywana w popularyzacji tykocińskiej kultury poprzez widowiska plenerowe oraz spektakle w muzealnych wnętrzach. Od 1990 r. prezentowano inscenizacje świąt żydowskich, ukazując ich bogatą tradycję. Muzeum jest skupione na popularyzowaniu wiedzy o historii i kulturze żydowskiej, a także o historii staropolskiego Tykocina i jego miejsca w kulturze dawnej Rzeczypospolitej. Do tych ostatnich należy pielęgnowanie i upowszechnianie tradycji mieszkańców Tykocina. W salonie muzealnym odbywają się spotkania z okazji świąt narodowych oraz rocznic historycznych. W Wielkiej Synagodze odbywają się także koncerty muzyki kameralnej, klezmerskiej, pieśni żydowskich oraz różnego rodzaju występy artystyczne.

Wielka Synagoga w Tykocinie, będąca siedzibą Muzeum w Tykocinie Oddziału Muzeum Podlaskiego w Białymstoku, zajęła piąte miejsce w Plebiscycie Magazynu National Geographic Traveler
 „7 Nowych Cudów Polski 2013”.

Wystawy Muzeum w Tykocinie

Wystawy w Wielkiej Synagodze

- Sala Wielka

W Muzeum w Tykocinie w latach 2015 – 2016 realizowany był projekt „Rekonstrukcja wnętrza Sali Wielkiej Synagogi w Tykocinie” finansowany przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Pozwolił on na przywrócenie wyglądu głównej sali modlitewnej z okresu międzywojennego. Koncepcja wystawy została opracowana na podstawie zachowanych źródeł ikonograficznych - dokumentacji wykonanej przez historyka i badacza kultury żydowskiej Szymona Zajczyka w latach 20. i 30. XX wieku, przechowywanej obecnie w Instytucie Sztuki PAN w Warszawie oraz archiwalnych fotografii wnętrza tykocińskiej Synagogi sprzed II wojny światowej, znajdujących się w Muzeum Diaspory w Tel Awiwie. Dziś w tykocińskiej Synagodze możemy podziwiać zrekonstruowaną drewnianą świętą szafę z rzeźbionymi drzwiami i zdobiącymi ją odtworzonymi parochetem i lambrekinem oraz ruchome elementy wyposażenia wnętrza w postaci różnego rodzaju ław, pulpitów i stelaży przyściennych. Na odnowionej bimie prezentowany jest zrekonstruowany fotel Eliasza wykorzystywany w obrzędzie obrzezania. Po obu stronach Aronu ha-kodesz znajdują się także dwa monumentalne świeczniki chanukowe, które zostały sfinansowane ze zbiórki publicznej mającej na celu zrekonstruowanie wnętrza Synagogi.

 {youtube}8YPLZ6CzfyQ{/youtube}

Wystawy w wieży Synagogi Wielkiej

(dostępne dla zwiedzających jedynie w specjalnych okolicznościach)

- Seder Pesach

Wystawa ta jest rekonstrukcją uroczystej wieczerzy rozpoczynającej święto Pesach. Tradycja biblijna zalicza to święto do jednego z trzech świąt pielgrzymich, podczas których starożytni Izraelici mieli obowiązek odbywania pielgrzymki do Świątyni w Jerozolimie. Święto to przypada na wiosnę. W trakcie jego trwania nie wolno spożywać, ani posiadać w domu potraw mających w sobie zakwas, ponieważ w noc wyjścia z Egiptu nie starczyło czasu na upieczenie zakwaszonego chleba. Na tę pamiątkę spożywa się chleb przaśny czyli macę, upieczoną jedynie z wody i mąki. Na specjalnym talerzu ustawia się w miseczkach przepisane Prawem i uświęcone tradycją potrawy: Zeroa - pieczone z kością mięso baranka, Bejca - pieczone jajko, Maror - gorzkie zioła (sałata lub chrzan), Charoset - słodka pasta sporządzona z tłuczonych orzechów, imbiru, tartych jabłek i wina, Karpas - zielona pietruszka i Chazeret czyli tarty chrzan. Wieczerza ma także ustalony porządek (z hebrajskiego Seder), stąd też sama nazwa Seder Pesach, co znaczy Porządek Paschy.

- Pokój rabina

Jest to wystawa przypominająca nam o tym, jak szczególne miejsce w każdej gminie żydowskiej zajmował rabin. To on rozstrzygał spory na podstawie prawa talmudycznego oraz doradzał miejscowej społeczności. Do niego należało także prowadzenie wyższej szkoły talmudycznej - jeszywy. Według źródeł pierwszym rabinem Tykocina był Dawid, określany w przywileju założenia gminy z 1522 roku jako "doktór" czyli uczony. Tykocin znany był
z tego, iż przybywali do niego wybitni żydowscy uczeni i znawcy prawa talmudycznego, jednak w historii miasta najbardziej odznaczyli się działający w XVI wieku Mordechaj Tiktiner, Szmuel Eliezer, Eidels "Maharsza" oraz Aaron Charif. Na uwagę zasługuje także córka rabina Mordechaja Tiktinra, Rebeka (Riwka), która uzyskała pod okiem ojca talmudyczne wykształcenie i zdobyła sławę jako pierwsza żydowska pisarka, autorka traktatów dydaktycznych i pieśni religijnych. Znane są dziś dwa jej utwory: księga etyczna "Mejneker Riwka" oraz pieśń na Symchat Tora. Ostatnim rabinem Tykocina był Awa Światycki (rabi Awala), który został zamordowany przez Niemców ze swoją rodziną i całą gminą żydowską dnia 25 sierpnia 1941 w lesie pod Łopuchowem.

Wystawy w Domu Talmudycznym

- Galeria malarstwa Zygmunta Bujnowskiego

W zaaranżowanym saloniku szlacheckim z przełomu XIX/XX w. prezentowana jest kolekcja obrazów Zygmunta Bujnowskiego - malarza, żyjącego i tworzącego w Tykocinie w pierwszej ćwierci XX w. Zygmunt Bujnowski, pseudonim Zych, urodził się 2 lutego 1895 r. we wsi Kutyłowo - Porysie w rodzinie kultywującej tradycje niepodległościowe. Studiował na Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu i w Polskiej Szkole Sztuk Pięknych w Kijowie pod kierunkiem Konrada Krzyżanowskiego - jednego z twórców warszawskiej szkoły modernistycznej. Bujnowski tworzył głównie pejzaże, do których motywy czerpał ze wschodnich kresów Polski. Niezwykłe pejzaże jego autorstwa ujmowały widzów, zarówno wywodzących się z lokalnej społeczności jak i wyrobionej publiki warszawskiej. Bujnowski malował także kościoły, cerkwie i synagogi ukazując wielokulturowość wschodniej Polski.

- Gabinet Glogerowski

Ekspozycja poświęcona jest życiu i działalności Zygmunta Glogera. Uczony, żyjący w latach 1845 - 1910, trwale zapisał się w wielu dziedzinach nauki polskiej jako badacz kultury staropolskiej, etnograf i folklorysta, krajoznawca, archeolog, zbieracz pamiątek przeszłości historycznej. Wystawa prezentowana jest we wnętrzu będącym próbą odtworzenia gabinetu, w jakim pracował uczony i pokazuje przedmioty reprezentatywne dla glogerowskich zbiorów.

- Wśród pamiątek po prowizorach farmacji, czyli dawna apteka w małym miasteczku

We wnętrzu prowincjonalnej apteki z I poł. XX w., które zaaranżowane zostało meblami z dawnych białostockich aptek - dwa regały z izby ekspedycyjnej  i stół recepturowy - prezentujemy kolekcję zabytków dawnego aptekarstwa. Większość porcelanowych i szklanych naczyń do przechowywania surowców  i leków pochodzi z apteki Antoniego Radziszewskiego, założonej w 1933 r. w tartacznej osadzie Czarna Wieś - Stacja w pobliżu Białegostoku (dziś miasto Czarna Białostocka). Naczynia do przechowywania surowców i leków pochodzą także z przedwojennych aptek w Tykocinie, Wasilkowie, Białymstoku. Ekspozycję uzupełniają książki, druki ulotne i archiwalia pochodzące z prowincjonalnych aptek na Podlasiu od połowy XIX do połowy XX wieku oraz archiwalia związane z rodzinami tykocińskich aptekarzy.
W 1977 r. Muzeum pozyskało pamiątki po aptekarzu tykocińskim Zygmuncie Bohdanowiczu. Dokumenty, korespondencja, fotografie, książki, druki ulotne oraz naczynia apteczne i różnorodne utensylia laboratoryjne stały się zalążkiem muzealnej kolekcji zabytków dawnego aptekarstwa.

Galeria zdjęć:

Zdjęcia udostępnione przez/ uznanie autorstwa: Muzeum w Tykocinie Oddział Muzeum Podlaskiego w Białymstoku

Zajęcia warsztatowe dla dzieci i młodzieży

Oferta dla grup przedszkolnych oraz uczniów klas 1-3 szkół podstawowych

- Maski purimowe. Zajęcia skierowane do przedszkolaków oraz uczniów szkół podstawowych. Czas trwania ok. 60 min.

Uczestnicy zajęć, w oparciu o prezentację multimedialną dowiedzą się w jaki sposób Żydzi obchodzą święto Purim, nazywane popularnie żydowskim karnawałem , a następnie wykonają purimowe maski – jeden z najbardziej charakterystycznych elementów tego święta.

- Chanukowe bączki. Zajęcia skierowane do uczniów szkół podstawowych. Czas trwania ok. 60 min.

Uczestnicy zajęć w oparciu o prezentację multimedialną , poznają zwyczaje i obrzędy związane ze świętem Chanuka, a następnie wykonają drejdel – bączek, który jest nieodłącznym elementem chanukowych zabaw. Po zapoznaniu się z zasadami gry , spróbują w niej swoich sił.

- Symbolika w żydowskiej sztuce kultowej - pomiędzy bocianem a wiewiórką. Zajęcia skierowane do przedszkolaków oraz uczniów szkół podstawowych. Czas trwania: ok. 90 min.

Podczas warsztatów uczestnicy zwiedzają synagogę, odkrywają, czym jest dla Żydów Tora i na czym polega praca sofera. Oglądają także polichromie i dowiadują się, co kryją w sobie tajemnicze napisy na ścianach. Następnie zainspirowani malowidłami obejrzanymi w synagodze, samodzielnie dekorują tekst jednej z modlitw oraz próbują swoich sił w kaligrafii hebrajskiej.

- Szabat. Zajęcia skierowane do uczniów szkół podstawowych. Czas trwania ok. 60 min.

Uczestnicy zajęć w oparciu o prezentację multimedialną , poznają zwyczaje i obrzędy związane ze świętem Szabat , następnie wykonują balsaminkę, czyli puszkę na wonności lub świecę hawdalową. Są to nieodłączne elementy błogosławieństwa Hawdali – pożegnania szabatu.

Oferta dla uczniów szkół podstawowych i szkół ponadpodstawowych

- Wśród obrazów Zygmunta Bujnowskiego. Zajęcia skierowane do uczniów klas IV-VIII szkół podstawowych i szkół ponadpodstawowych. Czas trwania: ok. 60 min.

Punktem wyjścia do zajęć jest poznanie sylwetki Zygmunta Bujnowskiego – tykocińskiego malarza, twórcy głównie pejzaży i obrazów o tematyce architektonicznej. Uczestnicy warsztatów spróbują odwzorować wybrany przez siebie obraz artysty.

Lekcje muzealne

Oferta dla uczniów klas 4-8 szkół podstawowych i szkół ponadpodstawowych

- Jak świętują Żydzi – opowieść o zwyczajach świątecznych w judaizmie. Czas trwania: ok. 60 min.

Podczas zajęć uczestnicy poznają rodowód i znaczenie żydowskich świąt oraz towarzyszące im obrzędy i rytuały. Zobaczą również jak wygląda hebrajski kalendarz i spróbują określić według niego swoją datę urodzin. Na podstawie otrzymanych materiałów przygotują prezentacje pokazujące, jak Żydzi celebrują poszczególne święta.

- Judaika – skarby tykocińskiej synagogi. Czas trwania: ok. 60 min.

Podczas zajęć uczestnicy zobaczą jak wyglądają najważniejsze żydowskie przedmioty służące zarówno do codziennego użytku, jak i wykorzystywane podczas żydowskich świąt i zwyczajów. Nauczą się odczytywać zawartą
w nich symbolikę, poznają sekrety ich dekoracji oraz techniki wykonania. Dowiedzą się również, co kryło się w skarbcu tykocińskiej synagogi.

- Od kołyski aż po grób, czyli rzecz o żydowskich obyczajach. Czas trwania: ok. 60 min.

Podczas zajęć uczestnicy poznają najważniejsze obrzędy i zwyczaje towarzyszące Żydom w ich codziennym życiu. Dowiedzą się, czym jest bar micwa, jak wygląda żydowski ślub oraz jakie zasady obowiązują w żydowskiej kuchni. Podczas zwiedzania Wielkiej Synagogi zobaczą tradycyjny modlitewny strój żydowski i przedmioty związane ze sferą sacrum i profanum.

- Jak zacząć wielką przygodę, czyli o Zygmuncie Glogerze i jego pasji. Czas trwania: ok. 45 min.

Podczas zajęć, połączonych z prezentacją multimedialną uczniowie dowiedzą się, kim był Zygmunt Gloger i czym się zajmował w swoim życiu. Po obejrzeniu jego zbiorów wspólnie zastanowią się nad tym, czy warto zostać kolekcjonerem.

- Losy mieszkańców Tykocina w czasie II wojny światowej. Czas trwania: ok. 45 min.

Podczas zajęć połączonych z prezentacją multimedialną uczniowie poznają wydarzenia związane z wrześniem 1939 roku, okupacją sowiecką i wywózkami na Syberię, okupacją niemiecką i zagładą Żydów tykocińskich,
a także tragiczne losy mieszkańców Tykocina z maja 1944 roku.

Informacje organizacyjne dla wycieczek szkolnych: