Muzeum Okręgowe w Toruniu - Ratusz Staromiejski

Przez wieki w Ratuszu, tym najbardziej znanym i reprezentacyjnym świeckim gmachu Torunia, koncentrował się handel oraz życie publiczne i polityczne miasta.

Ratusz był głównym ośrodkiem sądowym i siedzibą rady miejskiej. Podejmowano tu władców: wielkich mistrzów zakonu krzyżackiego a także królów Polski, którym wówczas gmach ten służył za czasową rezydencję, stąd jedna z sal pierwszego piętra nosi nazwę Królewskiej. To właśnie w niej zmarł król Jan Olbracht (1501 r.). W Ratuszu miały miejsce także inne ważne wydarzenia historyczne: w 1454 r. wysłannicy króla polskiego odebrali przysięgę wierności od przedstawicieli stanów ziem pruskich, a w 1645 r., z inicjatywy króla Władysława IV, odbyła się „braterska rozmowa" pomiędzy katolikami i protestantami (Colloquium Charitativum). Obradowały tu sejmiki pruskie, a nawet sejmy polskie w latach 1520, 1576 i 1626 oraz sądy ziemskie chełmińskie. 

Obecny kształt Ratusza Staromiejskiego jest wynikiem stopniowej ewolucji zabudowy śródrynkowej. W roku 1259 powstał dom kupiecki (od strony zachodniej), a w 1274 równolegle do domu kupieckiego zbudowano ławy chlebowe (od strony wschodniej). W narożniku południowo-wschodnim powstała wieża (o połowę niższa od obecnej), połączona z budynkiem i ze ścianą parawanową, łączącą ją z kolei z domem kupieckim. Za ścianą usytuowano właściwy ratusz – siedzibę rady. Następnie od północy powstał dom, a raczej zapewniający jawność rozpraw, podcień sądowy, a przy północno-zachodnim narożniku, budynek wagi. W 1343 r. obudowano istniejące gmachy od zewnątrz budami kramarskimi, następnie podwyższono wieżę, zaopatrzoną w jedyny wówczas zegar w mieście. 

W 1391 r. rozpoczęto prace przy budowie nowego ratusza, usankcjonowane przywilejem budowlanym z 1393 r., wystawionym przez wielkiego mistrza Konrada Wallenroda. Wyburzono stare zabudowania z wyjątkiem wieży, by stworzyć w ich miejscu gmach na planie czworoboku, z wewnętrznym dziedzińcem, łączący w jednolitej architektonicznie formie dotychczasowe, różnorodne funkcje. W piwnicach składowano wina, ale przede wszystkim raczono się winem i piwem; parter służył kupcom bogatym (hale w skrzydle wschodnim i zachodnim) i uboższym (kramy wzdłuż hal, dostępne tyko z zewnątrz). Na parterze także znajdowała się waga i sala sądowa, a pierwsze piętro stało się siedzibą rady miejskiej i jej urzędów. 

Na początku XVII w., być może przy udziale niderlandzkiego architekta Antoniego van Obberghena, pełniącego wówczas w Gdańsku obowiązki budowniczego miejskiego, a sprowadzonego do Torunia celem wytyczenia nowych fortyfikacji, podwyższono budynek do trzech kondygnacji z zachowaniem gotyckich form. Gmach ozdobiono szczytami i narożnymi wieżyczkami, łącząc w duchu niderlandzkiego manieryzmu cegłę z kamiennym detalem architektonicznym. Wówczas także wyposażono na nowo wnętrza pierwszego piętra, gdzie szczególnie bogaty wystrój zyskała Sala Rady, ozdobiona dziełami wybitnego gdańskiego malarza Antoniego Moellera. Obrazy te uległy zniszczeniu w czasie oblężenia miasta przez Szwedów w 1703 r., kiedy na skutek pożaru, spowodowanego ostrzałem, Ratusz został doszczętnie wypalony. Prace nad odbudową i ponownym wyposażeniem prowadzono od 1722 do 1738 r.; po zachodniej stronie wzmocniono konstrukcję, dodając barokowy ryzalit, który w 1869 r. przebudowano na neogotycki. W XIX w. Ratusz Staromiejski pełnił już wyłącznie funkcję siedziby władz Torunia. Pod koniec tego stulecia, aby dostosować dawne wnętrza do potrzeb miejskich biur i urzędów, przeprowadzono zmiany ich układu, dzieląc m.in. Salę Wielką (Mieszczańską) na mniejsze pomieszczenia. W 1861 r. umieszczono w Ratuszu, w niewielkiej lokalności na II piętrze zbiory powołanego wówczas Städtisches Museum. Funkcję siedziby władz Torunia pełnił gmach ratusza do II wojny światowej. Od 1946 r. budynek użytkowały dwie instytucje: Archiwum Państwowe i Muzeum. W 1957 r. Muzeum przejęło na swe potrzeby cały gmach, który po raz kolejny w jego dziejach przebudowano, starając się przywrócić pierwotny układ wnętrz i dostosować je do potrzeb muzealnych. W latach 2000-2004 przeprowadzona została konserwacja elewacji zewnętrznych wraz z częściowym odtworzeniem malowanej dekoracji maswerkowej. Ratusz odzyskał dawny blask głównej budowli miasta Torunia.

Fotografie: Muzeum Okręgowe w Toruniu

Informacje organizacyjne dla wycieczek szkolnych:

* ceny i godziny otwarcia aktualne na dzień aktualizacji artykułu. Mogą się różnić od rzeczywistych. Przed przyjazdem do lokalizacji zalecamy sprawdzenie tych danych na stronach internetowych obiektu.

Zobacz na mapie jak dojechać do Ratusza Staromiejskiego w Toruniu: