Wzgórze wawelskie jest dla Krakowa tym, czym Akropol dla starożytnych Aten lub Wzgórze Kapitolińskie dla Rzymu.

Górujące nad zakolem Wisły skaliste wzniesienie od wczesnego średniowiecza było siedzibą świeckiej i duchownej władzy. Istnieją jednak ślady wskazujące na obecność tam człowie­ka od okresu paleolitu. Mieszko I (p. 960-992), pierwszy historyczny władca i twórca polskiej państwowości obrał Wawel na jed­ną ze swych siedzib. Przyjęcie przez niego chrześcijaństwa wprowadziło Polskę w krąg kultury zachodniej. W r. 1000 ustanowiono w Krakowie biskupstwo i zbudowano pierwszą katedrę na Wawelu. 
Szczególny rozkwit przeżywał Wawel w wiekach XIV-XIV, za panowania ostatnich Piastów i Jagiellonów. Za panowania królów: Aleksandra (p. 1501-1506), Zygmunta I (1506-1548) i Zygmunta Augusta (p. 1548-1572) przekształcono zbyt ciasny już gotycki za­mek, w renesansową siedzibę należącą do najwspanialszych w środkowej Europie. Był to czas niezwykłego rozwoju sztuki i nauk humanistycznych. 

Po przeniesieniu się króla Zygmunta III Wazy (p. 1587-1632) wraz z dworem do War-sza­wy w latach 1609-1611, Wawel stracił na swym dotychczasowym znaczeniu. Pozostał jednak jedną z królewskich rezydencji, a w katedrze nadal odbywały się koronacje i pogrzeby polskich królów. Zamek był wielokrotnie niszczony i grabiony w czasie działań wojen­nych, m.in. podczas potopu szwedzkiego. W r. 1796 przejęty przez Austriaków po ostatnim zaborze, zamek został zamieniony w koszary armii austriackiej. 

Z początkiem XX wieku podjęto monumen­talny program odnowy Wawelu, zmierzający do przywrócenia mu dawnej świetności, a po odzyskaniu przez Polskę niepodległości przekształcono go w muzeum. Zbiory Zamku Królewskiego na Wawelu są prezentowane na kilku stałych ekspozycjach, przybliżających wygląd królewskiej rezydencji w wiekach XVI i XVII. Wystawy zwiedza się odrębnie.

Od wiosny do wczesnej jesieni odwiedzający mogą także zejść do Smoczej Jamy, wspiąć się na najwyższe poziomy baszty Sandomierskiej lub wybrać się z przewodnikiem na trasę plenerową i poznać dzieje zabudowy i fortyfikacji wzgórza wawelskiego. Muzeum organizuje także wystawy czasowe i pokazy dzieł sztuki.

Wystawy stałe

Reprezentacyjne Komnaty Królewskie - Nawiązują do wyglądu wnętrz rezydencji królewskiej z w. XVI i początku XVII; obejmują wielkie sale – Poselską (z rzeźbionymi głowami w stropie) i Senatorską. Można tu zobaczyć słynną kolek­cję arrasów króla Zygmunta Augusta, portrety królów, obrazy mistrzów włoskich i holenderskich od w. XV do XVII oraz renesansowe meble włoskie.

Prywatne Apartamenty Królewskie - Sale służyły niegdyś monarchom, dworowi oraz gościom podejmowanym przez króla. Wyposa­żenie z epoki renesansu, na uwagę zasługują obrazy włoskie z kolekcji Lankorońskich, w trzech salach zachowane są stropy modrzewiowe, w dwóch barwne fryzy ścienne. W północnym skrzydle zamku znajdują się dwie sale z eksponatami z czasów saskiej dynastii Wettinów, m.in. zbiór porcelany miśnień­skiej oraz sreber stołowych; dwie sale urządzone w stylu klasycystycznym.

Skarbiec Koronny i Zbrojownia - Wystawa zajmuje gotyckie i renesansowe pomieszczenia północno-wschodniego narożnika zam­ku, gdzie od w. XIV przechowywano polskie insygnia koronacyjne i klejnoty Rzeczypospolitej. Tu wyeksponowano przedmioty ocalone z pierwotnego skarbca, w tym miecz koronacyjny – Szczer­biec, pamiątki po polskich monarchach, dzieła złotnictwa polskiego, zachodnioeuropejskiego oraz różne rodzaje broni i uzbrojenia od średniowiecza po w. XVIII (m. in. paradne rzędy końskie).

Sztuka Wschodu - W sześciu salach są prezentowane: kobierce, chorągwie i makaty oraz uzbrojenie tureckie, perskie, a także ceramika japońska i chińska. Najcenniejszą część stanowią trofea i pamiątki związane z Janem III Sobieskim i odsieczą wiedeńską (1683).

Wawel Zaginiony - Rezerwat archeologiczno-architektoniczny obejmuje: rotundę ŚŚ. Feliksa i Adaukta (NPMarii) z wieków X/XI, pozostałości stajni i wozowni z wieków XVI/XVII, relikty renesansowych kuchni królewskich oraz przedmioty znalezione na wzgórzu podczas prac wykopaliskowych. Dzieje zabudowy ilustrują plansze, a także model ukazujący układ przestrzenny wzgórza w w. XVIII. Można też obejrzeć wirtual­ną rekonstrukcję budowli z okresu wczesnoromańskiego i romańskiego. Bogaty zbiór renesansowych detali architektonicznych jest eksponowany w Lapidarium.

Smocza Jama  - osobliwość wawelskiego wzgórza to jaskinia w jego zachodnim zboczu (sprzed 12 mln lat), związana z legendą o smoku i założycielu Krakowa, księciu Kraku. Zwiedzanie Smoczej Jamy rozpoczyna się z terenu wzgórza opodal baszty Złodziejskiej. Długość pieczary wynosi 270 m, a dostępna trasa do zwiedzania 81 m. Wychodząc, na wiślanym bulwarze stajemy przed rzeźbą Smok Wawelski, dłuta Bronisława Chromego z r. 1972.

Galeria zdjęć

Informacje organizacyjne dla wycieczek szkolnych: